Het Gewicht van een Instituut
Het laatste Avondmaal
Al jaren sluimerde het idee om een groot werk te maken gebaseerd op Het Laatste Avondmaal van Leonardo da Vinci. Het is een zedenschets geworden over de Katholieke kerk (katholiek betekent universeel, dus ook Protestantse en Orthodoxe Kerken vallen onder de geschiedenis van het instituut). Als vorm wilde ik, als beeldrijm op Het Laatste Avondmaal, een centrale figuur en vier groepen van drie mensen daar omheen.
De vijf werken tezamen geven niet alleen een aantal aspecten van de Katholieke kerk weer. Ze verbeelden ook de complexiteit van de menselijke psyche: ijdelheid, achterdocht, wantrouwen, overgave, liefde en verwondering. Een samenstelling van allerlei basale emoties. De verhalen rond het instituut staan zo ook symbool voor de organisatie van ons menselijk bestaan, voor het leven van dag tot dag.
Journalist Hein Dik verwoorde het fraai in Atelier Magazine (zie download op mijn biografie-pagina): ‘Het kunstwerk is een veelomvattend commentaar op de Katholieke kerk: filosofisch, satirisch en humoristisch’.
Het Bestuur
Hoe het zou groeien wist ik toen nog niet, maar langer puzzelen en twijfelen was ik zat, dus begon ik, zonder idee over hoe het zich zou ontwikkelen. Dat eerste doek is Het Bestuur: drie argwanende figuren die politieke spelletjes, roddel en achterklap verbeelden. Want het valt natuurlijk helemaal niet mee om een 1.700 jaar oude organisatie te leiden. Machtsmisbruik, seksueel misbruik, pedofilie, homofobie, misogynie … ga d’r maar aan staan.
Afgebeeld zijn de tobbende Paus Franciscus als hoogste baas, opvolger van Petrus en woordvoerder van Christus op aarde. Hij krijgt hier advies ingefluisterd door kardinaal Theodore McCarrick, die wegens bewezen kindermisbruik ondertussen door Franciscus uit z’n ambt is gezet.
De wegkijkende aartsbisschop Carlo Maria Vigano is de nuntius (ambassadeur van het Vaticaan) in de VS. Hij beschuldigt de paus ervan dat die al veel langer op de hoogte was van het kindermisbruik van McCarrick en dus al veel eerder had moeten ingrijpen. Volgens Vaticaan-watchers wil de ultaconservatieve Vigano met deze beschuldigingen de paus beschadigen opdat zijn hervormingsplannen zullen mislukken.
De Symboliek
Na deze serieuze kant van het instituut richtte ik me op een wat lichtvoetiger onderwerp; hoe de hedendaagse cultuur zich vermaakt en versiert met de symbolen van het instituut, universeel en iconisch. Iedereen heeft wel een gevoel bij deze symbolen en zo speel je dus met onze cultuur zonder veel uitleg te hoeven geven. Homo Ludens, de spelende mens.
We zien zangeres Rihanna op het Met Gala 2018, een jaarlijks verkleedfeestje voor de rich and famous, verkleed als vrouwelijke paus. En een zwangere Beyoncé die tijdens een optreden Maria uitbeeldt, de oermoeder, wat haar op de nodige kritiek kwam te staan omdat ze zelf niet katholiek is. Achteraan staat Schotse kunstenaar Rachel Maclean, die (meestal) zichzelf volledig vol-versiert om zich daarna te fotograferen. Hier is ze afgebeeld als Maria, een videostill uit haar werk Spite your Face.
De zegenende hand tot slot is ontleend aan het schilderij ‘Salvator Mundi’ dat in 2018 met 450 miljoen dollar het duurst geveilde kunstwerk ooit werd. Of het echt door Leonardo da Vinci is geschilderd wordt ernstig betwijfeld, reden waarom het nog steeds niet in het Louvre Abu Dhabi hangt.
De Basis
De centrale figuur van dit vijfluik moest natuurlijk een inspirator zijn, een rolmodel of leider voor de andere 12 figuren. En aangezien de basis van álle religies ligt in de onbevattelijkheid van het bestaan, het mysterie van ons bewustzijn, leek het me gepast om dat uitgebeeld te zien als de verwondering en de liefde voor het nieuwe leven, in het beeld van de universele moeder en kind, Maria en Jezus.
In de vorm van de heilige drie-eenheid, maar met een kleine verandering: we zien hier niet de (traditionele) vader, maar ‘de moeder, de zoon en de heilige geest’ (de vleugels van de duif).
Dit doek is gebaseerd op het schilderij ‘Maria in aanbidding voor haar kind’ dat rond 1650 is gemaakt door de Italiaan Sassoferrato.
De Afvalligen
Natuurlijk moest er ook ruimte komen voor mensen die ooit Katholiek zijn geweest, maar niet langer konden geloven in de dogmatiek van het instituut, De Afvalligen dus.
In 1998 onderzocht het gezaghebbend wetenschappelijk tijdschrift Nature dat 93% van de wetenschappers van de Amerikaanse National Academy of Sciences niet in een persoonlijke God gelooft. Bij onderzoek uit 2013 onder de leden van de Britse Fellows of the Royal Society was dit percentage zelfs 95%.
We zien hier de Britse evolutie-bioloog Richard Dawkins, die boeken schrijft als ‘God als misvatting’, waarbij hij vooral de letterlijke en dogmatische kant van de geloofsleer bekritiseert. Hij wordt gezien als het wereldwijde gezicht van het atheïsme.
Stephen Hawking overleed in 2018 en was naar men zegt één van de briljantste denkers van deze eeuw. Een jaar na zijn dood werd deze foto van een zwart gat gepubliceerd. Zwarte gaten waren zijn voornaamste onderzoeksobject. Hawking zag geen plaats voor God, omdat met de oerknal ook tijd en ruimte ontstonden. Daarvoor bestond er geen tijd en kon er dus ook niets geschapen worden. Het universum is ontstaan, niet geschapen.
Tot slot een zelfportret als Pastafari, een groep ontstaan als protest tegen het schrappen van de evolutieleer in het lesmateriaal van middelbare scholen in sommige staten in de VS. Pastafari geloven in de profeet van de evolutieleer, het Vliegende Spaghettimonster, en dragen daarom een vergiet (nou ja, soms, om een punt te maken). Het glas wijn slaat terug op mijn doopnaam; het Instituut heeft mij gedoopt als Remigius Franciscus. En Remigius is onder andere de beschermheilige van de wijnoogst.
De Volgelingen
Dit doek schilderde ik als laatste en laat zien hoeveel diepe liefde mensen kunnen voelen voor hun kerk en hun God en met hoeveel vreugde hun celibataire leven lijkt te worden ingevuld.
Pierre Valkering, priester in Amsterdam, bracht onlangs zijn autobiografie Ontkleed niet naakt uit, waarin hij uitgebreid ingaat op zijn vroegere actieve homoseksuele relaties. Tegenwoordig leeft Valkering celibatair, maar desondanks heeft bisschop Jos Punt de priester uit zijn ambt ontheven. Valkering tekent daar beroep tegen aan. Hij acht de kerk groter dan de passanten die er nu toevallig leiding aan geven en blijft de kerk trouw, uit liefde voor zijn ideeën over God en de kerk zelf.
Rechts achteraan staat Sister Wendy Beckett (1930-2018) die in de jaren 90 jarenlang een zeer goed bekeken programma over beeldende kunst presenteerde op de BBC. Met veel blijdschap en kennis van zaken legde ze uit waarom kunst van waarde is. Men was verrast over de expliciete manier waarop ze de menselijke anatomie benoemde. Zelf zei ze daarover dat God het menselijk lichaam echt niet per ongeluk zo had geschapen en dat zij er dus ook niet verbloemd over moest praten.
Op de voorgrond komt Mother Dolores Hart (1938) over de rode loper van Cannes aangelopen. Tijdens het filmfestival in 2012 draait ‘God is the bigger Elvis’, een documentaire over haar leven: beginnend filmster, de eerste actrice die Elvis Presley op het witte doek zoende, maar in 1960 toch ingetreden als non. De vorige keer dat ze over de rode loper liep, die van Hollywood, was naar aanleiding van haar laatste film, in 1959. Ook hier een zeer bewuste keuze voor een sober leven met de kerk, in vergelijking tot het extravagante leven van een filmster. Aan de stralende lach op haar 74ste is te zien dat ze de goede keuze maakte.